Pakiet mobilności UE – skąd się wziął?
Początków tego, co dziś znamy jako pakiet mobilności, należy upatrywać w dwóch dokumentach. Mowa o wprowadzonych w Niemczech i Francji ustawach o płacy minimalnej:
MILOG, czyli Gesetz zur Regelung eines allgemeinen Mindestlohns
To ustawa, która – choć przyjęta w niemieckim parlamencie – wpłynęła także na polskie firmy transportowe działające w kraju naszych zachodnich sąsiadów.
Zgodnie z zapisami dokumentu, który wszedł w życie 1 stycznia 2015 roku, każda osoba pracująca na terenie Niemiec ma prawo do otrzymywania wynagrodzenia nie niższego niż ustalona w ustawie stawka. Od października 2022 roku wynosi ona 12 EUR za godzinę (min. 2 016 EUR miesięcznie przy pełnym etacie).
W samym wprowadzeniu płacy minimalnej nie byłoby nic zaskakującego, jednak w ustawie MILOG znalazł się zapis, który wzbudził szeroko zakrojoną dyskusję – Bundestag zdecydował, że także pracodawcy z innych państw muszą zatrudnionemu przez siebie personelowi świadczącemu pracę na terenie Niemiec zapewnić niemiecką płacę minimalną.
Wejście w życie ustawy MILOG zmieniło sytuację wielu polskich przedsiębiorców działających w branży transportowej i – jak się okazało – było wstępem do znacznie dalej idących zmian.
Ważne!
Ustawa MILOG budzi kontrowersje nie tylko z powodu samych zapisów, ale także przez problemy z jej przestrzeganiem i egzekwowaniem. Sądy w Niemczech wielokrotnie wydawały nieprecyzyjne lub sprzeczne ze sobą wyroki.
Doprowadziło to do sytuacji, w których polskie firmy działające w branży transportowej przez długie miesiące nie miały pewności, jak właściwie postępować i z niecierpliwością oczekiwały rozstrzygnięć kontroli niemieckiego urzędu celnego dokonywanych na polskich przedsiębiorcach działających także na terenie Niemiec.
Loi Macron
Drugim z pionierskich aktów prawnych w Europie Zachodniej była ustawa nazywana często Loi Macron. Dekret nr 2016-418 wszedł w życie niemal dokładnie 1,5 roku po ustawie MILOG, bo 1 lipca 2016 roku.
Główne założenie Loi Macron są niemal identyczne, co jej niemieckiego odpowiednika – wprowadzenie płacy minimalnej oddziałujące w równym stopniu na przedsiębiorców francuskich, jak i na firmy z innych państw, które zatrudniają osoby pracujące na terenie Francji.
Loi Macron oprócz wyznaczenia szeregu nowych obowiązków oraz ustalenia wysokości kar za ich nieprzestrzeganie wprowadziła jeszcze jedno, dodatkowe obciążenie dla przedsiębiorców – zobowiązała ich do wyznaczenia przedstawiciela, który będzie reprezentował firmę w kontaktach z urzędami po stronie francuskiej.
Pakiet mobilności dla kierowców?
Wprowadzenie szeroko zakrojonych regulacji dla rynku transportowego w całej Unii Europejskiej ma w założeniach spełniać kilka celów:
- zapewnić bezpieczeństwo i lepsze warunki pracy dla kierowców,
- dostosować realia rynku transportowego do zasad sprawiedliwości społecznej,
- działać w imię zrównoważonego rozwoju gospodarczego,
- zadbać o potrzeby wszystkich państw członkowskich UE i wyrównać szanse.
Czy wstępne założenia udało się spełnić? Trudno to ocenić. Należy jednak pamiętać o tym, że choć pakiet mobilności uruchomiono w 2020 roku, przepisy mają uzyskać swój ostateczny kształt dopiero w roku 2026 – do tego czasu stopniowo będą wprowadzane coraz to nowe zmiany. Te ze stycznia 2023 r. są obecnie najbardziej aktualne.
Pakiet mobilności – przepisy z 2020 roku
Wraz z wejściem w życie, pakiet mobilności wprowadził przepisy dotyczące kilku aspektów pracy kierowców międzynarodowych. Były to:
- czas jazdy,
- przerwy podczas jazdy,
- powroty do bazy,
- odpoczynek tygodniowy.
Czas jazdy
Rygorystyczne przepisy dotyczące maksymalnego czasu jazdy w ciągu doby zostały w 2020 roku nieco poluzowane, jednak tylko w określonych okolicznościach:
- czas pracy kierowca może wydłużyć maksymalnie o godzinę, gdy kierowca mógł dzięki temu dotrzeć do bazy lub miejsca zamieszkania w celu odebrania odpoczynku tygodniowego,
- czas jazdy można wydłużyć o nie więcej niż dwie godziny (z zastosowaniem półgodzinnej przerwy), jeżeli kierowca może w konsekwencji dotrzeć do bazy lub miejsca zamieszkania w celu odbycia regularnego tygodniowego odpoczynku.
Przerwy podczas jazdy
W kontekście przerw w pracy, pakiet mobilności wprowadził możliwość odbycia 45-minutowego odpoczynku podczas jazdy w sytuacji, gdy pojazdem kieruje inny członek kilkuosobowej załogi.
Powroty do bazy
Zgodnie z przepisami pakietu mobilności praca kierowcy musi zostać zaplanowana w taki sposób, by pracownik mógł co 4 tygodnie odebrać regularny odpoczynek tygodniowy w bazie lub miejscu zamieszkania. Zjazd na bazę przysługuje kierowcom po odbyciu dwóch skróconych odpoczynków tygodniowych.
Odpoczynek tygodniowy
Kierowcy transportu międzynarodowego mają prawo do odpoczynków regeneracyjnych. Zgodnie z nowymi przepisami kierowca może odebrać dwa skrócone tygodniowe odpoczynki z rzędu (nie krótsze niż 24 godziny). Warunkiem odbycia skróconych okresów odpoczynku jest otrzymanie rekompensaty w postaci odpoczynku o równoważnym okresie, który kierowca wykorzysta jednorazowo nie później niż do trzech tygodni od odbycia skróconego odpoczynku.
Co więcej, pakiet mobilności wprowadził zakaz odbywania regularnych odpoczynków tygodniowych w kabinie pojazdu – kierowcy mają mieć zapewnione miejsce noclegowe.
Pakiet mobilności 2022 – poważne zmiany
W lutym i maju 2022 roku w życie weszły kolejne etapy pakietu mobilności. Jakie zmiany się w nich pojawiły? Tym razem Parlament Europejski na tapet wziął następujące kwestie:
- wynagrodzenia dla kierowców delegowanych poza granice swojego kraju,
- przewozy kabotażowe,
- definicja bazy firmy transportowej,
- zgłaszanie kierowców transportu międzynarodowego do systemu IMI,
- zmiany dotyczące obsługi i funkcjonowania tachografów,
- pojazdy powyżej 2,5t DMC (dopuszczalnej masy całkowitej).
Wynagrodzenia dla pracowników delegowanych
Zmiany zapoczątkowane przez wspomniane w pierwszej części artykułu ustawy MILOG i Loi Macron dopiero w 2022 roku zostały przeszczepione na grunt całej Unii Europejskiej.
Kierowcy transportu międzynarodowego powinni otrzymywać wynagrodzenie za tę część pracy, którą odbywają na terenie danego kraju, równe co najmniej wysokości minimalnego wynagrodzenia dla pracowników transportu w tym państwie.
Oznacza to, że polscy kierowcy, którzy jadą z transportem do Niemiec czy Hiszpanii, za pracę w innym kraju otrzymają zapłatę w wysokości co najmniej minimalnej krajowej w Niemczech, Hiszpanii czy dowolnym innym kraju Unii, w którym świadczą pracę.
Ważne!
Zasady dotyczące wynagrodzeń kierowców delegowanych mają zastosowanie w przewozach kabotażowych oraz cross trade – nie dotyczą przewozów tranzytowych ani bilateralnych.
Przewozy kabotażowe
Kierowcy wykonujący przewozy kabotażowe muszą zjechać na bazę minimum raz na 8 tygodni, jednak musi być to baza w kraju, w którym znajduje się siedziba firmy.
Nałożono także ograniczenie na liczbę przejazdów kabotażowych możliwych do wykonania przez pojedynczy pojazd – aktualnie mogą to być maksymalnie trzy przejazdy w ciągu 7 dni na terenie jednego państwa członkowskiego Unii Europejskiej.
Ważne!
Jeżeli przedsiębiorca dysponuje kilkoma bazami eksploatacyjnymi, muszą one łącznie posiadać wymaganą liczbę miejsc postojowych.
System IMI
Od 2022 roku firmy działające w branży transportowej mają obowiązek zgłaszania kierowców wykonujących przewozy kabotażowe i przewozy cross trade do systemu IMI (system wymiany informacji na rynku wewnętrznym). Kierowca świadczący pracę w krajach członkowskich UE powinien posiadać przy sobie kopię zgłoszenia zawierającą kod QR na wypadek kontroli.
Tachografy
Do obsługi tachografu dopisano kolejny element: kierowcy transportu międzynarodowego mają obowiązek dokonywania wpisów w tachografach, zawierających symbol kraju, którego granicę właśnie przekroczyli. Wpisu takiego należy dokonać na najbliższym postoju.
Już od 2023 roku firmy transportowe muszą rozpocząć proces wymiany obecnych urządzeń na tachografy wyższej generacji – będą one dokonywały stosownych wpisów automatycznie, bez udziału kierowcy. Zgodnie z obecnym planem wdrażania zmian w pakiecie mobilności, obowiązkowa wymiana tachografów ma ruszyć w sierpniu 2025 roku. Więcej o tych zmianach piszemy poniżej.
Pojazdy o DMC powyżej 2,5 t
Zestaw zmian z 2022 roku rozszerzył zasady pakietu mobilności – od tej pory przewoźnicy wykorzystujący w pracy pojazdy o DMC powyżej 2,5 t (a nie 3,5 t, jak wcześniej) podlegają przepisom dotyczącym przejazdów kabotażowych. Co więcej, muszą uzyskać licencję oraz spełnić warunki zawodu przewoźnika drogowego.
Przedsiębiorstwo takie musi też zabezpieczyć finansowo pojazdy wykonujące przewozy. Wysokość zabezpieczenia na pierwszy samochód floty wynosi 1 800 EUR. Każdy kolejny pojazd należy zabezpieczyć kwotą min. 900 EUR.
Pakiet mobilności 2023 – najnowsze zmiany w przepisach
Choć w pierwotnych planach dotyczących stopniowego wdrażania pakietu mobilności w Europie nie było znaczących zmian na 2023 rok, sytuacja nieco się zmieniła. Wynika to z ogólnej dynamiki zmian oraz prawa krajowego – polskie przepisy musiały zostać dostosowane do pakietu mobilności tak, aby poszczególne zapisy wzajemnie się nie wykluczały.
2023 rok okazał się czasem zmian w kilku obszarach dotyczących pakietu mobilności. Czego dotyczy aktualizacja przepisów?
- Baz eksploatacyjnych
- Obowiązkowych oświadczeń
- Nowych tachografów
- Zmian w wynagrodzeniach
Bazy postojowe z minimalną liczbą miejsc
Ta zmiana obowiązuje od stycznia 2023, choć pierwotnie miała wejść w życie jeszcze w 2022.
Nowo przyjęte przepisy wymagają, by bazy eksploatacyjne znajdowały się na terytorium Polski. Muszą one także być wyposażone tak, by umożliwiały prowadzenie działalności w sposób ciągły i zorganizowany. Jednym z wymogów dla baz eksploatacyjnych jest to, by zawierały miejsce postojowe, miejsce rozładunku i załadunku lub miejsce konserwacji i naprawy.
Co więcej, bazy eksploatacyjne muszą posiadać liczbę miejsc postojowych odpowiadającą ⅓ liczby pojazdów we flocie, jednak niezależnie od liczby baz.
Ważne!
Jeżeli przedsiębiorca dysponuje kilkoma bazami eksploatacyjnymi, muszą one łącznie posiadać wymaganą liczbę miejsc postojowych.
Nowe obowiązkowe oświadczenia dotyczące kierowców
Ta zmiana również obowiązuje od stycznia 2023.
Firmy transportowe od 2023 roku zobowiązane są do składania dwóch nowych oświadczeń. Obowiązek ten jest cykliczny – przewoźnicy będą musieli o nim pamiętać co roku. Termin na składanie obu oświadczeń upływa 31 marca.
Oświadczenie o liczbie osób zatrudnionych. Przewoźnik powinien złożyć to oświadczenie, uwzględniając także pracowników zatrudnionych na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego obowiązek złożenia informacji. Składając oświadczenie o liczbie zatrudnionych na początku 2024 roku należy więc wziąć pod uwagę stan na koniec 2023 roku, niezależnie od tego, w którym momencie składamy oświadczenie.
Oświadczenie o średniej arytmetycznej liczby kierowców zatrudnionych. Warto zwrócić uwagę na to, że w tym oświadczeniu nie ma znaczenia forma zatrudnienia – należy w nim uwzględnić średnią liczbę wszystkich kierowców wykonujących operacje transportowe w roku poprzedzającym moment złożenia oświadczenia.
Wymiana tachografów na urządzenia drugiej generacji
Zmiana będzie obowiązywać od 21 sierpnia 2023.
Inteligentne tachografy drugiej generacji należy od sierpnia montować we wszystkich nowo rejestrowanych pojazdach. Z czasem obowiązek montażu nowych tachografów będzie dotyczyć także starszych pojazdów.
- w sierpniu 2023 roku uruchomiono pierwszy etap zmian (montaż tachografów nowej generacji w nowych pojazdach);
- w grudniu 2024 roku rozpocznie się proces wymiany tachografów analogowych i cyfrowych w starszych pojazdach oraz wdrożony zostanie obowiązek przechowywania danych z tachografów w terminie do 56 dni w celach kontrolnych;
- we wrześniu 2025 tachografy drugiej generacji mają być obecne w każdym pojeździe o DMC powyżej 3,5 t;
- w lipcu 2026 roku obowiązek wyposażenia pojazdu w tachografy inteligentne drugiej generacji obejmie także pojazdy o DMC 2,5-3,5 t (pod warunkiem, że będą wykorzystywane do przewozów międzynarodowych).
Zmiany w wynagrodzeniach kierowców transportu międzynarodowego
Te zmiany weszły w życie w sierpniu 2023 roku.
Nowe przepisy dotyczące delegowania kierowców w transporcie drogowym mają umożliwić dostosowanie prawa w poszczególnych krajach Unii Europejskiej do przepisów ustalonych przez wspólnotę. 19 sierpnia 2023 roku zaczęła obowiązywać ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o delegowaniu kierowców w transporcie drogowym. Modyfikacji uległa też ustawa o czasie pracy kierowców. W tym drugim dokumencie doprecyzowano kwestię podróży służbowej. Jednym z najważniejszych zapisów, które zaktualizowano, jest ten głoszący, że “kierowca wykonujący zadania służbowe w ramach międzynarodowych przewozów drogowych nie jest w podróży służbowej” w rozumieniu przepisów kodeksu pracy.
Nowe wpisy w ustawie o czasie pracy kierowców wprowadzają też pojęcie przeciętnego wynagrodzenia. Ma ono służyć ustanowieniu kryterium ustalania należności dla kierowców zawodowych. Zaktualizowany wpis znajdziemy art 2. pkt 8 tejże.
Zgodnie z nowymi przepisami zmianie ulegnie także kwestia ustalania podstawy opodatkowania dla kierowców biorących udział w transporcie międzynarodowym. Art. 26f ust. 2 ustawy o czasie pracy kierowców mówi, że w ich przypadku należy zastosować przepisy wydane na podstawie art. 21 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych dotyczące pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców.
Co więcej, art. 26g ustawy (o czasie pracy kierowców) zawiera dodatkowe zasady, obejmujące tych z kierowców, których miesięczny przychód przekracza wartość przeciętnego wynagrodzenia (ustalanego zgodnie z przytoczonymi wcześniej zasadami). W takich przypadkach do przychodu nie wlicza się:
- kwoty stanowiącej równowartość 60 euro za każdy dzień pobytu za granicą, z zastrzeżeniem, że tak ustalony miesięczny przychód tych osób stanowiący podstawę wymiaru składek nie może być niższy od kwoty przeciętnego wynagrodzenia.
- należności stanowiących zwrot równowartości poniesionych przez kierowcę kosztów, m.in. noclegu, podróży do miejsca rozpoczęcia przewozu środkiem transportu niebędącym w dyspozycji pracodawcy, niezbędnych udokumentowanych wydatków czy korzystania z urządzeń sanitarnych w miejscach wykonywania obowiązków służbowych.
Za każdy dzień pobytu za granicą w ramach wykonywania transportu międzynarodowego, kierowca otrzymuje jednolitą stawkę diety w wysokości 60 euro. To efekt uproszczenia, ponieważ do tej pory wysokość diet różniła się w zależności od tego, na terenie jakiego państwa przebywał kierowca.
Przykład:
Pan Karol realizuje dla pracodawcy transport międzynarodowy drogą lądową. Jego miesięczny przychód wynosi 9200 zł – przekracza więc przeciętne wynagrodzenie (obecnie wynosi ono 7768,35 zł).
Aby obliczyć podstawę oskładkowania ZUS dla kierowcy, należy odjąć od jego zarobków łączną kwotę diet, jakie otrzymał podczas wykonywania obowiązków służbowych. Pan Karol przebywał za granicą 8 dni, a zatem otrzymał dietę w wysokości 480 euro. Przy obecnym kursie, wynoszącym 4,29 zł oznacza to, że diety w przeliczeniu na złotówki wynoszą 2059,20 zł. Odejmujemy tę kwotę od miesięcznego przychodu kierowcy:
9200 zł — 2059,20 zł = 7140,80 zł. Uzyskana kwota nie przekracza wartości przeciętnego wynagrodzenie, co oznacza, że na potrzeby ustalenia podstawy opodatkowania przyjmuje się właśnie wartość przeciętnego wynagrodzenia, czyli obecnie 7768,35 zł.
Warto wspomnieć o jeszcze kilku istotnych zmianach:
- Od niedawna do dni pobytu za granicą, o których mowa w ustawie o czasie pracy kierowców oraz w ustawie o PIT, nie zalicza się dni, w których kierowca korzystał z urlopu wypoczynkowego, urlopu bezpłatnego lub przebywał na zwolnieniu lekarskim.
- Jeżeli kierowca przebywa za granicą krócej niż 12 godzin w ciągu doby, otrzymuje odpowiednio mniejszą dietę – ½ kwoty, gdy pobyt wynosi od 8 do 12 godzin, ⅓ kwoty, gdy pobyt wynosi mniej niż 8 godzin.
- Przychody ze stosunku pracy oraz umowy zlecenia są wolne od podatku dochodowego w kwocie 20 euro za każdy dzień pobytu kierowcy poza granicami kraju, gdy wykonuje zadania służbowe.
Pakiet mobilności – przykłady kar
Nowe przepisy zawierają także informacje o karach i grzywnach, które nakłada się na przewoźników i kierowców niestosujących się do zasad pakietu. Oto kilka z nich:
Przykładowe kary dla kierowców
- brak wpisu o wjeździe do nowego kraju w tachografie – 100 zł,
- przejazd bez tachografu – 1 000 zł,
- odpoczynek tygodniowy w kabinie pojazdu – 50 zł (taką samą karę zapłacą także przewoźnik oraz osoba zarządzająca transportem).
Przykładowe kary dla przewoźników
- brak dokumentacji dotyczącej przewozu międzynarodowego (brak listów przewozowych, zgłoszenia delegowania itp.) – karę w wysokości 3 000 zł zapłaci przewoźnik,
- wykonywanie przewozu bez wymaganych zezwoleń lub licencji – 12 000 zł,
- uzależnienie wynagrodzenia kierowcy od liczby przejechanych kilometrów, szybkości dostawy lub ilości przewiezionego ładunku – 8 000 zł za każdego kierowcę.
