W jakich sytuacjach warto stosować zabezpieczenie wierzytelności?
Zabezpieczenie warto stosować zawsze, gdy sprzedajesz towary lub usługi. Pamiętaj jednak, że jego rodzaj warto dopasować do charakteru transakcji, jej wartości, a także relacji, jakie masz z kontrahentem.
Aby zabezpieczyć wierzytelność, należy w sporządzonej z kontrahentem umowie zawrzeć stosowne zapisy. Powinny one uwzględniać rodzaj zabezpieczenia oraz okoliczności i warunki, w których zostanie ono uruchomione.
Zabezpieczenie wierzytelności to działanie prewencyjne. Jego zadaniem jest zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia problemów z terminową płatnością za towary lub usługi. Jeżeli odpowiednio wcześnie pomyślisz o zabezpieczeniu i umieścisz je w umowie, będziesz w stanie znacząco ograniczyć straty, które wygenerowałoby opóźnienie lub brak zapłaty.
Ważne!
Teoretycznie zabezpieczenie nie musi być doprecyzowane na etapie podpisywania umowy, ale to pod każdym względem rozwiązanie – nomen omen – bezpieczniejsze. Uwzględniając zabezpieczenie w umowie od razu, wystartujesz z lepszej pozycji negocjacyjnej – odrzucenie zabezpieczenia przez kontrahenta może wówczas zakończyć się zerwaniem współpracy.
Jeżeli jednak podczas podpisywania umowy nie zadbasz o odpowiednie zabezpieczenie, możesz – co prawda – spróbować dodać je później, ale taki ruch będzie wymagał sporządzenia aneksu do umowy, a co za tym idzie – zgody kontrahenta. W zdecydowanej większości przypadków ten ostatni nie będzie miał nic do zyskania, podpisując aneks. Aby więc skłonić go do zgody na nowe warunku, konieczne będzie zaproponowanie mu czegoś w zamian.
Rodzaje zabezpieczeń wierzytelności
Chcąc zadbać o swoje interesy, możesz wykorzystać wiele rodzajów zabezpieczeń. Zwykle dzieli się je na dwie główne kategorie:
- zabezpieczenia osobowe umożliwiają odzyskanie środków z majątku dłużnika. Do tej grupy zaliczamy:
- poręczenia cywilne,
- weksle,
- gwarancje bankowe oraz ubezpieczeniowe,
- przelew wierzytelności na zabezpieczenie,
- dobrowolne poddanie się egzekucji długu.
- zabezpieczenia rzeczowe działają nieco inaczej. W ich ramach zabezpieczeniem objęte są konkretne aktywa dłużnika. Mogą one posłużyć do zaspokojenia wierzyciela, nawet jeśli w międzyczasie zmieni się ich właściciel. W tej kategorii znajdziemy:
- przewłaszczenie na zabezpieczenie,
- zastaw,
- zastaw rejestrowy,
- hipotekę.
W dalszej części tekstu omówimy wybrane z nich.
Na czym polega zabezpieczenie poręczeniem?
W ramach poręczenia ustanawia się dłużnika zapasowego, czyli poręczyciela. To osoba trzecia, która deklaruje spłatę zadłużenia w sytuacji, w której dłużnik tego nie zrobi. Poręczyciel musi oświadczyć, że zgadza się na te warunki, składając podpis (własnoręczny lub elektroniczny) pod umową poręczenia.
W kontekście poręczenia istotne są przede wszystkim cztery kwestie:
Pomiędzy dłużnikiem a poręczycielem funkcjonuje zasada solidarności. Oznacza to, że spłaty zadłużenia możesz oczekiwać zarówno od dłużnika, jak i od poręczyciela, ale też od jednego z nich.
Poręczyciel odpowiada za zobowiązanie dłużnika w takim stanie, w jakim było ono w momencie sporządzenia umowy. Oznacza to, że jeśli w późniejszym terminie sporządzisz kolejną umowę z dłużnikiem (a jego dług wzrośnie), zobowiązanie poręczyciela nie zmieni się.
Poręczyciel może odpowiadać za część zadłużenia dłużnika, ale nie można obarczyć go odpowiedzialnością na kwotę wyższą niż oryginalne zobowiązanie.
Poręczyciel odpowiada za zobowiązanie całym swoim majątkiem.
Ważne!
Jeśli dłużnik nie uregulował płatności w terminie, obowiązkiem wierzyciela jest natychmiastowe poinformowanie o tym fakcie poręczyciela.
Jak zabezpieczyć wierzytelność gwarancją bankową?
Dłużnik może na prośbę wierzyciela zawrzeć umowę o gwarancję z bankiem. Dzięki niej, po spełnieniu określonych warunków, wierzyciel będzie mógł żądać zapłaty od banku – jest on więc beneficjentem gwarancji.
Bank nie udziela gwarancji bezpłatnie. To dodatkowa usługa, za którą dłużnik będzie musiał zapłacić. Poza tym wymagane jest zwykle spełnienie dodatkowych kryteriów – na przykład osiągnięcie określonej zdolności kredytowej.
Gwarancje bankowe występują w formie warunkowej oraz bezwarunkowej.
- Gwarancja warunkowa oznacza, że wierzyciel również musi spełnić określone warunki, aby móc żądać zapłaty ze strony banku. Po spełnieniu tych warunków konieczne jest zwykle dostarczenie do banku dokumentów, które to potwierdzają.
- Gwarancja bezwarunkowa wymaga od wierzyciela jedynie zgłoszenia żądania zapłaty.
Weksel jako zabezpieczenie wierzytelności
Weksel to jedna z najpopularniejszych i najprostszych form zabezpieczeń. Nie wymaga procesu sądowego, poświadczenia notarialnego – nie ma nawet określonej, stałej formy.
Weksel jest instrumentem finansowym, w ramach którego dłużnik zobowiązuje się zapłacić wierzycielowi bezwarunkowo określoną sumę pieniędzy. W obiegu występuje kilka rodzajów weksli – dla wierzyciela najkorzystniejszym jest weksel in blanco, czyli taki, na którym nie widnieje żadna kwota – wpisuje się ją dopiero na późniejszym etapie, gdy już wiadomo, jaka suma pieniędzy jest potrzebna do spłaty.
Ważne!
Weksel, choć stanowi istotną formę zabezpieczenia wierzytelności, nie zadziała w przypadku, gdy dłużnik okaże się niewypłacalny.
Dobrowolne poddanie się egzekucji długu
Chcąc odzyskać dług, możesz wstąpić na drogę sądową. Zgłoszenie sprawy do komornika nie zadziała bez uprzedniego uzyskania tytułu egzekucyjnego (który de facto wymaga przeprowadzenia procesu sądowego) oraz klauzuli wykonalności. Jeśli jednak uzyskasz od dłużnika dobrowolne poddanie się egzekucji, unikniesz sądu i znacząco skrócisz proces odzyskiwania pieniędzy.
Dobrowolne poddanie się egzekucji długu to zabezpieczenie, w ramach którego dłużnik zobowiązuje się zapłacić określoną kwotę w sytuacji, gdy nie uregulował płatności na czas. Zastępuje ono tytuł egzekucyjny i przyjmuje formę aktu notarialnego.
Szczegóły dotyczące tej formy zabezpieczenia znajdziesz w art. 777 Kodeksu postępowania cywilnego.
Jak działa przewłaszczenie na zabezpieczenie?
W ramach przewłaszczenia na zabezpieczenie, dłużnik przenosi prawo własności rzeczy określonej w umowie na wierzyciela. W ten sposób zabezpieczeniem może być samochód, maszyna czy sprzęt komputerowy.
Istotną cechą przewłaszczenia jest fakt, że prawo własności wraca do oryginalnego posiadacza rzeczy (dłużnika), gdy tylko ten ureguluje zobowiązanie.
Zazwyczaj przewłaszczenie nie polega na tym, że wierzyciel fizycznie zabiera rzecz od dłużnika. Ten drugi wciąż zachowuje prawo do posiadania i korzystania z danej rzeczy (czyli nadal może jeździć samochodem lub użytkować komputer będący zabezpieczeniem). Właścicielem przedmiotu pozostaje jednak wierzyciel i gdy tylko dłużnik będzie miał problemy ze spłatą zobowiązania, wierzyciel nie omieszka tego faktu wykorzystać.
Na czym polega zastaw i jakie są jego rodzaje?
Zastaw występuje w dwóch formach: zwykłej oraz rejestrowej.
Zastaw zwykły
Występuje jedynie w kontekście rzeczy ruchomych. Zastawioną rzecz przenosi się na wierzyciela, a ten może dochodzić zaspokojenia z tytułu zastawu, nawet jeżeli zmieni się właściciel danej rzeczy. Co więcej, wierzyciel zabezpieczony zastawem ma pierwszeństwo w dochodzeniu zaspokojenia przed ewentualnymi wierzycielami osobistymi właściciela przedmiotu, który został zastawiony.
W przypadku zastawu zwykłego trudno jest jednak uniknąć postępowania sądowego – to właśnie na tej drodze wierzyciel musi dochodzić swoich racji.
Przedmiotem zastawu mogą być ruchomości, prawo majątkowe lub udział w prawie majątkowym dłużnika.
Zastaw rejestrowy
Zastaw rejestrowy to szczególny rodzaj zastawu. Może on dotyczyć wierzytelności nieokreślonej. Oznacza to, że można w ten sposób zabezpieczyć zobowiązanie o zmiennej wartości (takie jak kredyt kupiecki).
Co szczególnie istotne, zastaw rejestrowy wymaga formy pisemnej (umowy zastawniczej) oraz wpisu do rejestru zastawów. Umowa ta powinna zawierać:
- datę zawarcia,
- imiona, nazwiska (lub nazwy), miejsca zamieszkania (siedziby) i adresy zastawnika, zastawcy, a także dłużnika (w sytuacji, w której zastawcą jest ktoś inny),
- określenie przedmiotu zastawu,
- określenie wierzytelności zabezpieczonej zastawem, wraz z najwyższą sumą zabezpieczenia.
Co jeszcze warto wiedzieć o zastawie rejestrowym?
- W umowie zastawniczej zastawca może zobowiązać się do tego, że nie zbędzie ani nie obciąży przedmiotu zastawu.
- Rzeczy zastawione zastawem rejestrowym mogą pozostać w posiadaniu zastawcy.
- Zaspokojenie zastawnika może nastąpić przez przejęcie przedmiotu zastawu na własność lub sprzedaż tegoż w drodze przetargu publicznego.
Zabezpieczenie wierzytelności hipoteką
Hipoteka w kontekście zabezpieczenia działa podobnie do zastawu, jednak przedmiotem hipoteki zawsze jest nieruchomość. W sytuacji, gdy dłużnik nie spłaci zobowiązania w terminie, wierzyciel może żądać spłaty długu z nieruchomości.
W tym scenariuszu nieruchomość należy sprzedać, a środki ze sprzedaży przeznaczyć na spłatę długu. Jeżeli w trakcie trwania umowy nieruchomość obciążona hipoteką została sprzedana, odpowiedzialnym za spłatę długu jest jej nowy właściciel.
Aby ustanowić hipotekę, należy zawrzeć umowę zabezpieczenia hipotecznego. Musi ona przyjąć formę notarialną. Stronami umowy są wierzyciel oraz właściciel nieruchomości (dłużnik). Aby umowa ta zachowała ważność, konieczne jest złożenie wniosku o wpisanie hipoteki do księgi wieczystej nieruchomości w sądzie wieczystoksięgowym.
Co możesz zrobić, gdy wystąpią opóźnienia w płatnościach?
To oczywiste, że lepiej jest wierzytelność zabezpieczyć niż trudzić się odzyskiwaniem długu w przypadku braku zabezpieczenia. Co jednak w sytuacji, gdy umowa już zawarta, a klient nie chce zgodzić się na podpisanie aneksu uwzględniającego zabezpieczenie? Jeżeli Twój kontrahent nie zapłaci faktury w terminie, wciąż masz – jako wierzyciel – kilka opcji.
Monit
Pierwszym krokiem zazwyczaj jest wystawienie monitu – notki przypominającej o upływie terminu płatności. Warto – jeśli są ku temu podstawy – założyć, że opóźnienie nie jest spowodowane złą wolą kontrahenta, a jedynie przeoczeniem.
Wezwanie do zapłaty
Kolejnym krokiem w tzw. windykacji miękkiej jest wysłanie kontrahentowi wezwania do zapłaty. Pismo to warto wysłać listem poleconym, by jego adresat musiał potwierdzić odbiór przesyłki.
Wezwanie do zapłaty powinno zawierać kluczowe elementy, takie jak dane wierzyciela i dłużnika, tytuł “wezwanie do zapłaty”, opis okoliczności, których dotyczy wezwanie, termin zapłaty oraz dane do przelewu należności.
Odsetki
Jeżeli kontrahent nie zapłacił faktury w terminie, masz prawo do naliczenia odsetek ustawowych. Ich wysokość zależy od tego, kto jest dłużnikiem oraz od stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego (sprawdź aktualną wartość stopy referencyjnej tutaj).
W przypadku, gdy z płatnością zalega podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym, stosuje się odsetki w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP i 8 pp. Jeżeli dłużnikiem jest jakikolwiek inny podmiot, odsetki są równe sumie stopy referencyjnej NBP i 10 pp.
Przeczytaj więcej o metodach windykacji – zarówno polubownej, jak i twardej.
Podsumowanie
Jeśli windykacja to sposób na załatanie dziury powstałej po nieopłaconych fakturach, zabezpieczenie wierzytelności jest profilaktyką. Fraza “lepiej zapobiegać niż leczyć” pasuje także do finansów, dlatego zawsze lepszym rozwiązaniem jest przedwczesne zabezpieczenie wierzytelności niż liczenie na to, że wszystko jakoś się ułoży.
Dzięki odpowiedniej profilaktyce zadłużeń unikniesz wyczerpujących, stresujących i przedłużających się procesów sądowych. Odzyskasz należne Twojej firmie pieniądze o wiele szybciej, a do tego znacznie zmniejszysz ryzyko nadszarpnięcia relacji z kontrahentami – trzy plusy i żadnego minusa.
