Co to jest cesja wierzytelności?
Za każdym razem, gdy zaczynamy zgłębiać nieznany wcześniej temat, pojawiają się ważne terminy, bez których zrozumienie całości zagadnienia jest mocno utrudnione, jeśli nie niemożliwe. Nie inaczej jest i w tym przypadku.
Słownikowe znaczenie słowa cesja to zrzeczenie się części lub całości przysługujących jednostce praw na rzecz innej osoby. W sytuacji, gdy mamy prawo do wierzytelności (na przykład oczekujemy na spłatę zobowiązania od kontrahenta), możemy zrzec się prawa do wierzytelności, oddając je osobie lub podmiotowi trzeciemu – nabywcy wierzytelności. W tym celu zawieramy z nim umowę sprzedaży, darowizny, zamiany lub dowolne inne porozumienie, z którego jasno wynika przeniesienie praw.
Ważne!
Art. 509 Kodeksu cywilnego precyzuje, że wierzyciel może przenieść wierzytelność na osobę trzecią nawet bez zgody dłużnika – chyba, że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Oznacza to, że sprzedaż wierzytelności może – w określonych warunkach – odbyć się bez angażowania w proces dłużnika. Wrócimy do tego w dalszej części artykułu.
W ewentualnej umowie cesji wierzytelności stronami są: cedent – inaczej wierzyciel, czyli osoba, która zrzeka się praw do wierzytelności na rzecz innego podmiotu, oraz cesjonariusz – nabywca wierzytelności.
Ważne!
W art. 509 §2 KC czytamy, że nabywca, decydując się na zakup wierzytelności, zyskuje także prawo do roszczeń o zaległe odsetki oraz wszelkie inne prawa wynikające z zakupionej wierzytelności.
Jak przebiega proces cedowania wierzytelności?
Cały proces przenoszenia wierzytelności można zamknąć w kilku etapach. Oto opis przykładowej cesji:
Powstanie wierzytelności
W pierwszej kolejności musi powstać sytuacja, z której wynika wierzytelność. W naszym przykładzie pan Arkadiusz, który prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą, wystawił swojemu kontrahentowi, panu Jackowi, fakturę za wykonaną usługę – serwis kilkudziesięciu komputerów firmowych. Termin płatności tej faktury to 60 dni. Wraz z wystawieniem dokumentu powstaje wierzytelność, którą pan Arkadiusz może scedować na podmiot lub osobę trzecią.
Przygotowanie do zawarcia cesji wierzytelności
W dalszej kolejności może okazać się, że – choć firma pana Arkadiusza wystawiła fakturę z 60-dniowym terminem płatności – nie może sobie pozwolić na oczekiwanie aż do dnia spłaty należności. Praktyka biznesowa w Polsce pokazuje zresztą, że ponad połowa przedsiębiorców płaci faktury po terminie, co mogłoby oznaczać, że pan Arkadiusz na płatność poczeka nie 60 dni, a jeszcze dłużej.
W związku z tym przedsiębiorca postanawia dokonać cesji wierzytelności na inny podmiot. Tak – w dużym uproszczeniu działa finansowanie faktur w PragmaGO.
Pan Arkadiusz znajduje firmę, która decyduje się nabyć od niego wierzytelność. W tej sytuacji pan Arkadiusz staje się cedentem, zaś nabywca wierzytelności – cesjonariuszem. Strony ustalają wówczas szczegóły, takie jak forma i termin płatności czy rodzaj porozumienia (może to być umowa pisemna, a nawet akt notarialny – przelew wierzytelności nie powinien być realizowany na podstawie porozumienia ustnego).
Kontakt z dłużnikiem
Kolejnym krokiem powinno być poinformowanie dłużnika o dokonanej cesji. Choć w większości przypadków nie potrzebujemy zgody na realizację cesji, dłużnik musi zdawać sobie sprawę z tego, że nastąpił przelew wierzytelności – choćby dlatego, że powinien dokonać płatności na nowy numer rachunku bankowego.
Brak klarownej informacji może poskutkować tym, że dłużnik zapłaci poprzedniemu wierzycielowi. Wydłuży to jedynie drogę, jaką musi pokonać należność.
W sytuacji, gdy wierzyciel zawiadomił dłużnika o tym, że nastąpiła cesja, a dłużnik pomimo to dokona przelewu na niewłaściwe konto (np. na konto poprzedniego wierzyciela), obecny wierzyciel może zażądać od niego zapłaty. Wspomina o tym art. 512 KC:
Dopóki zbywca nie zawiadomił dłużnika o przelewie, spełnienie świadczenia do rąk poprzedniego wierzyciela ma skutek względem nabywcy, chyba że w chwili spełnienia świadczenia dłużnik wiedział o przelewie. Przepis ten stosuje się odpowiednio do innych czynności prawnych dokonanych między dłużnikiem a poprzednim wierzycielem.
Przelew wierzytelności
Na końcu następuje przelew wierzytelności, zgodnie z warunkami zawartej przez cedenta i cesjonariusza umowy. Umowa ta powinna zawierać informację, jakiego rodzaju wierzytelności dotyczy cesja, a także określać jej wartość oraz termin płatności.
Kiedy cesja może być nieważna?
Istnieje kilka sytuacji, w których niemożliwe jest dokonanie cesji wierzytelności pod rygorem nieważności:
- Gdy strony transakcji w zawartej między sobą umowie zaznaczyły, że wierzytelność oraz prawa z niej wynikające nie mogą zostać przeniesione na inną osobę lub podmiot – nazywamy to wyłączeniem przeniesienia wierzytelności.
- Gdy strony transakcji ustalą w umowie ograniczenia dotyczące przeniesienia wierzytelności i postanowienia te zostaną złamane.
- Gdy cesja sprzeciwia się właściwości zobowiązania. Dotyczy to sytuacji, w których znaczenie ma to, komu dłużnik jest winien pieniądze (np. w przypadku świadczeń alimentacyjnych, roszczeń o prawo do renty, roszczeń dot. ochrony własności), a także gdy cel powstania wierzytelności można osiągnąć wyłącznie, gdy świadczenie zostanie spełnione osobiście wierzycielowi (dotyczy to części umów zlecenia, umów o dzieła, umów dzierżawy i najmu).
Cesja wierzytelności w formie ustnej – czy to możliwe?
W teorii sporządzenie umowy cesji w formie pisemnej nie jest konieczne. Może być ona zawarta nawet ustnie, jednak w znakomitej większości przypadków zastosowanie ma art. 511 KC, który głosi, że “jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, przelew tej wierzytelności powinien być również pismem stwierdzony”.
Co więcej, pisemna forma cesji znacząco ułatwia rozwiązywanie ewentualnych sporów. Nawet cytowany wyżej art. 511 KC nie wyklucza jednak możliwości zawarcia cesji na podstawie porozumienia ustnego. Świadczy o tym Wyrok Sądu Najwyższego z dn. 8.02.2002 r. (sygn. akt. II CKN 1160/99), w którym czytamy:
Przepis art. 511 k.c. nie przewiduje rygoru nieważności w razie dokonania przelewu bez zachowania wymogu formy pisemnej. W takiej sytuacji, zgodnie z art. 74 § 1 k.c., niezachowanie formy pisemnej zastrzeżonej w art. 511 k.c. nie skutkuje nieważnością umowy przelewu, a jedynie określonymi ustawowo ograniczeniami dowodowymi.
Cesja poświadczona notarialnie – kiedy jest obowiązkowa?
Notarialne poświadczenie przelewu wierzytelności może być nie tylko dodatkowym zabezpieczeniem na wypadek ewentualnych problemów z egzekucją postanowień cesji, ale także obowiązkiem.
Jeżeli wierzyciel wstąpił na drogę sądową przeciwko dłużnikowi w sprawie niezapłaconej należności, wygrał sprawę, a na sądowy wyrok lub nakaz zapłaty nałożono klauzulę wykonalności zanim dokonano cesji, przelew wierzytelności musi być potwierdzony notarialnie.
Tylko dzięki temu obecny właściciel wierzytelności będzie mógł skierować sprawę do komornika bez przeszkód. Jeżeli strony cesji zdecydowałyby się zawrzeć ją bez aktu notarialnego, wierzyciel nie miałby możliwości skorzystania z wydanego już wyroku lub nakazu zapłaty – wszystkie dokumenty sądowe dotyczyłyby przecież innego podmiotu lub osoby.
Cesja wierzytelności a faktoring
Pojęcia cesji wierzytelności oraz faktoringu w dużym stopniu się przenikają. Usługa faktoringu zazwyczaj sprowadza się do finansowania faktur, czyli właśnie sprzedaży wierzytelności firmie faktoringowej za określoną cenę. Faktoring pozwala odzyskać lub wzmocnić płynność finansową firmy, ponieważ większość kwoty wynikającej z wierzytelności (nawet do 90%) otrzymujemy od razu.
Stała usługa faktoringowa w PragmaGO polega na sporządzeniu listy kontrahentów, z którymi współpracujemy i którym wystawiamy dokumenty sprzedaży regularnie i przesłaniu do faktora. Dzięki temu nasza firma będzie otrzymywać przelewy za faktury bezpośrednio od firmy faktoringowej od razu po wystawieniu dokumentu sprzedaży.
W wielu firmach faktoringowych istnieje możliwość wykupu pojedynczej faktury. Wystarczy złożyć wniosek online, a następnie zaczekać kilka godzin na przelew środków. Każdorazowe skorzystanie z usługi faktoringu może być tak naprawdę dokonaniem cesji wierzytelności. W tym układzie faktor może być także nazwany cesjonariuszem, zaś faktorant staje się de facto cedentem.
Faktoring w PragmaGO występuje jednak w trzech postaciach: wykupu pojedynczej faktury, stałego faktoringu online oraz finansowania zakupów firmowych. W zależności od wybranego rodzaju faktoringu (a co za tym idzie, także sporządzonej umowy) różne mogą być ustalenia dotyczące odpowiedzialności finansowej na okoliczność niewypłacalności dłużnika.
Jakie są więc różnice pomiędzy cesją a faktoringiem?
Podczas gdy przeprowadzając cesję wierzytelności, dokonujemy prostej, jednorazowej wymiany, korzystanie z faktoringu pozwala na wybranie szeregu dodatkowych usług.
Jedną z usług dodatkowych dostępnych w faktoringu, jest możliwość ubezpieczenia wierzytelności na wypadek niewypłacalności dłużnika. Ubezpieczenie może pokrywać część lub całą kwotę.
Kolejną usługą, którą możemy wybrać niejako przy okazji, jest monitorowanie należności – popularne zwłaszcza wśród niewielkich firm, które nie mają własnego działu księgowego. Firma faktoringowa może także na prośbę faktoranta dokonać weryfikacji kontrahentów zagranicznych i ocenić ich wypłacalność oraz dyscyplinę płatniczą.
